Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Adana, bu kültürel zenginliğini halen sokaklarında ve mahallelerinde taşıyan bir şehirdir. Kentte modern yapılar yükselse de eski Adana’nın izleri hâlâ taş duvarlı evlerinde, dar sokaklarında ve avlulu yapılarında yaşamaya devam ediyor. Bu yazıda, şehrin hafızasını taşıyan en eski mahallelerini ve o mahallelerde görülebilecek mimari ve kültürel izleri birlikte keşfedeceğiz.
Adana’nın kalbi: Tepebağ Mahallesi
Adana’nın en eski yerleşim yeri olan Tepebağ Mahallesi, Seyhan Nehri kıyısında, Taş Köprü’nün hemen arkasında yer alır. Antik Adania kentinin üzerine kurulu olan bu mahalle, Osmanlı’dan kalma taş evleri, avlulu yapıları, cumbalı pencereleri ve nar ağaçlarıyla dolu sokaklarıyla adeta zamanın dışında bir atmosfere sahiptir.
Yerli halkın bir bölümü hâlâ burada yaşamını sürdürürken, bazı evler restore edilerek kültür merkezi ya da sanat galerisine dönüştürülmüştür. Mahallenin içinde yer alan Adana Etnografya Müzesi ve geleneksel Tepebağ Konağı gibi yapılar, bölgenin geçmişine ışık tutar.
Zanaatkârların eski semti: Kayalıbağ Mahallesi
Tepebağ’ın hemen güneyinde yer alan Kayalıbağ Mahallesi, geçmişte zanaatkârların, tüccarların ve küçük esnafın yaşadığı mahalle olarak bilinir. Bugün Büyük Saat Kulesi ve Ramazanoğlu Konağı gibi önemli yapılar da bu bölgede yer alır. 19. yüzyıldan kalma taş yapılar hâlâ ayaktadır ve restore edilmeye devam edilmektedir.
Mahalledeki sokak aralarında yürürken Adana’ya özgü taş işçiliğini, ahşap detaylı balkonları ve geleneksel bahçeli evleri görmek mümkündür. Özellikle sabah saatlerinde yapılan yürüyüşlerde, bu sessiz mahallede tarihin sesini duymak çok kolaydır.
Dinsel ve sosyal merkez: Ulucami ve Kızılay Mahallesi çevresi
Adana’daki tarihi cami ve sosyal yapıların yoğunlaştığı alanların başında Ulu Cami çevresi gelir. Ramazanoğlu Beyliği dönemine tarihlenen Ulu Cami, medrese, türbe ve külliye gibi yapılarla çevrilidir. Bugün Kızılay Mahallesi sınırları içinde kalan bu bölge, hem dini mimarisi hem de taş döşeli yolları ile dikkat çeker.
Ulu Cami çevresindeki dar sokaklarda gezerken taş kemerli geçitlere, eski han girişlerine ve mahallenin geçmişinden gelen yaşam izlerine rastlamak mümkündür. Adana’nın tarihini hissetmek isteyenler için bu bölge yürüyerek keşfedilmelidir.
Adana’nın Arnavut kaldırımları: Ali Dede Mahallesi
Adana’nın unutulmaya yüz tutmuş ama halen özgünlüğünü koruyan mahallelerinden biri de Ali Dede Mahallesi’dir. Bu mahallede hâlâ Arnavut kaldırımlı sokaklar, taş duvarlı evler ve birkaç eski konak bulunur. Özellikle fotoğraf tutkunlarının ilgisini çeken bu bölge, Adana’nın sessiz ama derin kültür miraslarından biridir.
Mahallenin geçmişiyle ilgili bilgiler sınırlı olsa da, bölgedeki yaşlı sakinlerin anlattığı hikâyeler ve taşlara sinmiş geçmiş, ziyaretçiye zengin bir tarih duygusu sunar. Burası daha çok yerli halk tarafından bilinen, turistik olmayan bir alandır.
Taş, toprak ve avlunun mimarideki yeri: Adana evleri
Adana’nın eski mahallelerinde bulunan geleneksel evler, sıcak iklime uyum sağlamak üzere inşa edilmiştir. Kalın taş duvarlar yaz sıcağını keserken, iç avlular ev halkına hem serin bir ortam hem de mahremiyet sağlar. Ahşap cumbalar, yüksek tavanlı odalar ve avludan girilen mutfaklar, tipik Adana ev mimarisini oluşturur.
Bazı evlerde hâlâ ocak taşları, eski ahşap kapılar ve orijinal demir işçiliği korunmaktadır. Restore edilen konaklar, yerel yönetimler ve sivil inisiyatiflerle kültürel miras projesine dönüştürülerek halkın ziyaretine açılmaktadır.
Eski mahallelerde günlük yaşam nasıldı?
Geçmişte Adana’nın eski mahallelerinde yaşam, komşuluk ilişkileri, avlularda yapılan düğünler ve mahalle bakkalları etrafında şekillenirdi. Her mahallenin bir çeşmesi, bir fırını ve camisi olurdu. Bugün bu unsurların bazıları kaybolmuş olsa da, yerel halk hâlâ o kültürden izler taşıyor.
Mahalle aralarında dolaşırken oyun oynayan çocuklar, bahçesinden nar toplayan teyzeler ya da kapı önünde çay içen yaşlılarla karşılaşabilirsiniz. Bu da gösteriyor ki Adana’nın tarihi dokusu yalnızca taşta değil, insanın yaşantısında da devam ediyor.
Koruma ve restorasyon çalışmaları
Son yıllarda Adana Büyükşehir Belediyesi ve Kültür Bakanlığı iş birliğiyle bazı mahallelerde koruma ve restorasyon çalışmaları yürütülmektedir. Özellikle Tepebağ ve Kayalıbağ mahallelerinde yürütülen bu çalışmalar, hem tarihi binaların yıkılmasını önlüyor hem de turizme kazandırılmasını sağlıyor.
Bununla birlikte, hâlâ keşfedilmeyi bekleyen birçok yapı ve sokak mevcut. Bu alanların korunarak gelecek kuşaklara aktarılması, Adana’nın kültürel kimliğinin sürekliliği açısından büyük önem taşıyor.
Adana’nın mahallelerinde tarih hâlâ canlı
Adana’nın eski mahalleleri, yalnızca taş binalardan oluşmuyor; her biri şehrin tarihine, kültürüne ve yaşam biçimine dair canlı izler taşıyor. Bu mahallelerde yapılacak bir yürüyüş, geçmişin bugüne nasıl sindiğini hissettirir. Restore edilen yapılar, yerel halkın hafızası ve sokakların dokusu birleşince ortaya çıkan şey, yalnızca mimari değil; bir yaşam biçimidir.
Adana’yı daha yakından tanımak istiyorsanız, sadece merkezdeki modern yapılara değil, bu eski mahallelere de zaman ayırmalısınız. Çünkü gerçek şehir ruhu, taşın ve insanın iç içe geçtiği o dar sokaklarda saklıdır.
Ve merak edenler için, Adana’da kamp yapılabilecek güvenli alanlar yazımızda doğa ile baş başa kalabileceğiniz güvenli kamp rotalarını da bulabilirsiniz.
